Akciğer Tüberkülozu (yetişkin)
AKCİĞER TÜBERKÜLOZU (ERİŞKİN)
Tüberküloz, Mycobacterium tuberculosis in akciğer ve larenks tüberkülozlu hastalardan
sağlam kişiye solunum yoluyla bulaşması sonucunda ortaya çıkar. Ülkemizde en sık
genç erişkinlerde ve erkeklerde görülür. Basili alan bireylerde önce tüberküloz enfeksiyonu
gelişir. Bu kişilerin %5-10unda daha sonra tüberküloz hastalığı gelişmektedir.
Tüberküloz hastalığı günümüzde, organ tutulumu olarak şu şekilde sınıflanmaktadır:
Akciğer tüberkülozu
Balgam yaymasında basil gösterilmesine göre:
- Yayma pozitif (+) akciğer tüberkülozu
- Yayma negatif (-) akciğer tüberkülozu
Akciğer dışı organ tüberkülozu
Tüberküloz hastalığının toplum sağlığı açısından en önemli tipi yayma (+) akciğer
tüberkülozudur.
Hastalık değerlendirilirken dikkate alınması gereken diğer bir nokta, hastanın daha
önce tüberküloz tedavisi alıp almadığıdır. Hasta daha önce tüberküloz ilacı almamış veya
bir aydan kısa bir süre tedavi almışsa yeni olgu olarak tanımlanır.
Tüberküloz kontrolü
Tüberkülozun kontrolünde amaç, yayma (+) akciğer tüberkülozu olgularının %70ini
saptamak ve saptanan hastaların da %85inin iyileşmesini (kür) sağlamaktır. Bu hedefe
her ilaç dozunun bir gözetmen tarafından içirildiği doğrudan gözetimli tedavi (DGT)
ile ulaşmak olasıdır.
Tanı
Semptomlar
Genel semptomlar:
Kilo kaybı, ateş, gece terlemesi, halsizlik, iştahsızlık
Solunum sistemi semptomları:
Öksürük (özellikle üç haftadan uzun süren), balgam, hemoptizi, göğüs ağrısı,
nefes darlığı, ses kısıklığı (larenks tutulumunda)
3 haftadan uzun süren öksürük en önemli semptomdur, çünkü tüberkülozda her öksürük
hastalığı yayar.
Fizik muayene
Özgül bir muayene bulgusu yoktur. Fizik muayene normal olabileceği gibi, hasta çok
ağır belirti ve bulgularla da başvurabilir.
Laboratuvar
Akciğer grafisi tek başına tanı koydurmaz.
Kesin tanı, mikroskobik olarak balgamda tüberküloz basilinin gösterilmesiyle konur.
Üç haftadan uzun süren öksürük yakınmasıyla başvuran her kişide, 24 saat içinde üç
kez (ilk başvuruda alınan, gece boyunca toplanan ve sabah çıkarılan, ikinci örnek
getirildiğinde alınan balgam örneklerinde) tüberküloz basili aranmalıdır. Balgam inceleme
yöntemi için Sağlık Bakanlığı rehberlerine (kaynak
no:2) başvurulabilir. Balgam
örnekleri, incelendikten sonra kültür için verem savaşı dispanserine gönderilmelidir.
Yayma (+) akciğer tüberkülozu tanısı aşağıdaki durumlarda konur:
Üç balgam örneğinden en az ikisi yayma (+) ise
Üç balgam örneğinden biri yayma (+) ve akciğer grafisinde tüberkülozla
uyumlu bulgu varsa
Üç balgam örneğinden biri yayma (+) ve bu örneğe ait kültürde tüberküloz
basili üremişse
Tedavi
Tüberküloz ilaçlarının her dozu, tüm tedavi süresince bir görevlinin gözetimi altında
(DGT) içirilir. İlaçlar her gün bir kerede ve aç karnına verilmelidir.
Tedavi süresi 6 ay olup iki dönemden oluşur:
Başlangıç Dönemi: İlk iki ay 4 ilaçla
Devam Dönemi: Son dört ay 2 ilaçla
BAŞLANGIÇ DÖNEMİ:
Dört ilaç bir arada kullanılır; HRZ ve E (ya da S)
1.İzoniazid (H); 5mg/kg (10-15), max 300mg
2.Rifampisin (R); 10mg/kg(10-15), max 600mg
3.Pirazinamid (Z); 25mg/kg(20-40), max 2000mg.
ya da
Morfozinamid ; 40mg/kg(40-60), max 3000mg
4.Etambutol (E); 15mg/kg(15-25), max 2500mg.
ya da
Streptomisin (S); 15mg/kg(12-18),max 1000mg.
Tedavinin amacı; erken bakterisidal aktivite, direnç gelişimini önleme.
Klinik Sonuçları; bulaşıcılık önlenir, ölümler azalır, klinik iyileşme.
Süre 2 ay
DEVAM DÖNEMİ:
İki ilaç birden kullanılır HR
1.İzoniazid (H); 300mg.
2.Rifampisin (R); 600mg.
Tedavinin amacı; sterilizan aktivite sağlamak
Klinik Sonuçları; kür sağlanır, relapslar önlenir.
Süre 4 ay.
Hasta ve yakınlarına öneriler
Tedavide beslenme, istirahat, hava değişimi gibi uygulamaların bir rolü yoktur.
Hastalık çoğunlukla aile içinde bulaştığından, her yayma (+) akciğer tüberkülozu
hastasının birlikte yaşadığı aile bireyleri ve birlikte uzun zaman geçirdiği kişiler
tüberküloz açısından değerlendirilmelidir.
Ortamın havalandırılması basil yoğunluğunu düşüreceğinden, hastanın odası sık
sık havalandırılmalıdır.
Tüberküloz solunum yolu ile bulaştığından, çatal, kaşık gibi gereçlerle bulaşmaz.
İlaçlar bir defada ve aç karnına içilmelidir.
İzlem
Tedavi izleminde en önemli nokta, hastanın ilaç alımının düzenli olarak gözetim
altında yapılmasını sağlamaktır. İlaçlara bağlı olarak iştahsızlık, bulantı, kusma ve
karaciğer enzimlerinde yükselme gözlenebilir. Bu yakınma ve bulgular ortaya çıktığında
sevk edilmelidir.
Sevk
Tüberküloz hastalığı veya şüphesi olan her erişkin, tanı konulması, tedavi planı,
ilaçların ücretsiz sağlanması ve tedavinin düzenli yürütülmesi; hastanın aile bireyleri ve
yakın temasta bulunduğu kişiler de tarama amacıyla verem savaşı dispanserine (VSD) sevk
edilir.
Tüberküloz hastalığını düşündüren semptomları olan, ancak yayma incelemelerinde
basil gösterilemeyen
Yalnızca bir balgam örneğinde yayma (+) olup akciğer grafisi normal olan
Yayma (+) olup daha önce bir aydan uzun süre tüberküloz tedavisi almış olan
Tedavi sırasında iştahsızlık, bulantı, kusma ve karaciğer enzimlerinde yükselme
saptanan
Tedavide beşinci ayın sonundaki kontrol balgam yaymasında basil saptanan hastalar
verem savaşı dispanserine sevk edilmelidir.
Sevkte dikkate alınması gereken en önemli nokta, hastalığın yolculuk sırasında yayılma
olasılığıdır. Yayma (+) akciğer tüberkülozlu hastaların hava dolaşımı iyi olmayan bir
araçla sevki uygun değildir.
Kaynaklar
1. Pio A, Chaulet P. Tuberculosis Handbook. WHO/TB/98.253, Geneva, 1998.
2. Verem Savaşı Daire Başkanlığı. Tüberküloz Hastalarının Tanı, Tedavi ve İzlenmesi. Sağlık Bakanlığı
Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü ve Verem Savaşı Daire Başkanlığı, Ankara, 1998.
3. Treatment of Tuberculosis Guidelines for National Programmes. WHO/TB/97.220, 1997.
4. Crofton J., Horne N., Miller F. Klinik Tüberküloz, Yüce Yayınları, 1995.
5. Who Global Tuberculosis Report. 2001 WHO/2001.
Kaynak : Sağlık Bakanlığı Tanı Tedavi Rehberi
