Yanık

YANIK
Yanık, ısı, elektrik, kimyasal madde ve radyoaktif ışınların etkisiyle, deri katlarında
değişik derinlik ve genişlikte doku hasarının oluştuğu, deri bütünlüğünün bozulduğu,
sistemik sorunlara yol açabilen bir durumdur.

Tanı
Yanık alanının genişlik ve derinliği, etkenin şiddeti ve derinin etkenle etkileşim
süresiyle orantılıdır.
Yanık, genişliğine göre yüzde olarak tanımlanır. Hesaplamada, aşağıdaki Lund-
Browder Çizelgesi oldukça doğru sonuç vermektedir. Hastanın elinin palmar yüzünün,
başparmak kapalıyken, vücut yüzeyinin yaklaşık %1'ine eşit olduğu bilgisi, küçük
yanıkların genişliğinin belirlenmesinde kullanılabilir. Yanık yüzdesi, tedavi planı,
beslenme desteği ve cerrahi girişimlerin belirlenmesi ve prognozda önemlidir.

Yanık, derinliğine göre dört dereceye ayrılır:
Birinci derece yanık
Yalnızca epidermis yanmıştır. Dermal vazodilatasyon nedeniyle eritem ve ısı artışı
vardır ve oldukça ağrılıdır. Ağrı ve eritem 2-3 gün içinde kaybolur, dördüncü gün hasarlı
epitel deskuame olur. Güneş yanığı 1. derece yanıklara örnektir.
İkinci derece yanık
Epidermis tahrip olmuş, dermis de etkilenmiştir. Ödem, vezikül ve bül gelişmiştir,
çok ağrılıdır. Yüzeyel ve derin dermal yanık olarak ikiye ayrılır. Enfeksiyon önlenirse,
yüzeyel yanık 3, derin yanık 3-9 haftada iyileşir. Sıcak sıvı ya da katı maddeyle temas
yanıkları 2. derece yanığa örnektir.
Üçüncü derece yanık
Dermisin tüm katlarını tutar. Derinin kuru bir görünümü vardır ve klasik yanık eskarı
gelişir. Sinir hücrelerinin zedelenmesi sonucu ağrı duyusu kaybolur. Sıcak sıvı, alev,
elektrik ve kimyasal maddelerle temas sonrasında oluşur.
Dördüncü derece yanık
Tüm deri katları ve deri altı yağ dokusuna ek olarak kas, tendon ve kemik gibi derin
doku yanıklarını da içerir. Genellikle elektrik veya alevle uzun süreli temas sonucu
oluşur.

Hafif Yanık
Yetişkinde %15'ten, çocukta %10'dan küçük 1-2. derece yanık
Tüm hastalarda %2'den küçük 3. derece yanık
Ciddi Yanık
Yetişkinde %15, çocukta %10dan büyük 2. derece yanık
Tüm hastalarda %2den büyük 3. derece yanık

Tedavi
Hasta giysileri çıkarılıp steril ya da temiz bir çarşafa sarılmalı, ne ile ve ne zaman
yandığı sorgulanmalıdır. Kimyasal yanıklarda yanık alanı bol su ile yıkanmalı ve bu
işlem asıl tedavi başlayana kadar sürdürülmelidir.

Hafif yanık
Birinci derece yanık özel tedavi gerektirmez. Ağızdan sıvı desteği ve analjezik-
antipiretik tedavi yeterlidir.
Oda sıcaklığındaki serum fizyolojik ile yıkayarak temizlik yapılır. Akut yanıklarda
ılık su uygulaması, ağrı ve ödemi azaltır.
Yanık tedavisinde büllerin temizlenmesi hatadır. Bütünlüğü bozulmamış büllerden,
biyolojik bir pansuman gibi yararlanılmalı, yalnızca enfekte ya da kendiliğinden
patlamış büller debride edilmelidir.
Yanık yarası, nemli ve yaraya yapışmayan pansuman malzemeleriyle örtülmeli ve
bu katın üzerine steril gazlı bez kapatılmalıdır. Bu malzemeler içinde en ucuz ve
kolay elde edileni, steril vazelin ya da antibiyotikli pomat emdirilmiş tül veya tek
kat gazlı bezdir.
Temiz yaralarda ayrıca topikal antibiyotik kullanımına gerek yoktur. Yalnızca, yanık
kontamine olmuş ya da eskar dokusu gelişmişse topikal antibiyotik kullanılır.
Tetanoz aşılaması sorgulanmalı ve gerekiyorsa tetanoz profilaksisi yapılmalıdır.

Ciddi yanık
Hava yolu açık tutulmalı (airway, gerekirse entübasyon, hatta trakeotomi), solunum
sıkıntısı veya inhalasyon yaralanması olan hastalarda oksijen verilmelidir.
Damar yolu açılmalı ve 24 saat içinde verilecek olan laktatlı Ringer solüsyonu
miktarı 4 ml/kg/yanık yüzdesi (Modifiye Parkland Formülü) olarak hesaplanmalıdır.
Bu miktarın yarısı ilk 8 saatte, kalan yarısı sonraki 16 saatte verilmelidir
Foley kateteri takılmalı ve saatlik idrar izlemi yapılmalıdır. İnfüzyon hızı, idrar
çıkışı erişkinler için saatte 30-50 ml, çocuklar için saatte en az 1 ml/kg olacak şekilde
ayarlanmalıdır.
Ağrı ven içine uygulanacak analjezik ve sedatifler ile giderilmeli, ekstremite
yanıklarında elevasyon uygulanmalıdır.
Hipotermiyi önlemek amacıyla hasta örtülerek sıcak tutulmalı, ven yoluyla verilen
sıvılar vücut sıcaklığında olmalıdır.
Eskar dokusunun kanlanması olmadığından sistemik antibiyotiklerin yanık yarasına
geçişi yeterli değildir. Bu nedenle topikal antibiyotikler kullanılır. En sık kullanılan
topikal ilaçlar gümüş sülfadiyazin (%1) krem, nitrofurazon (%0,2) pomat ve gümüş
nitrat (%0,5) solüsyonudur.
Tetanoz profilaksisi yapılmalıdır.
Düzenli yara debridmanı, enfeksiyon ve kontraktür gelişimini engellemeyi amaçlar.
Temiz yanık yaralarında, sık pansuman iyileşmeyi geciktireceğinden 2-3 günde bir
pansuman yapılması yeterlidir. Diğer yanıklarda pansuman günde bir kez yapılmalıdır.

Sevk
%10dan büyük ikinci derece yanık
Üçüncü derece yanık
Elektrik yanığı
Yıldırım çarpmasına bağlı yanık
Vücudu çepeçevre saran yanık
Yüz, el, ayak, genital bölge, perine ve eklem bölgesi yanığı
İnhalasyon yanığı
Kimyasal yanık
Yanığa eşlik eden travma
İyileşme sürecini olumsuz etkileyebilecek sistemik bir hastalık bulunması
Hastanın 10 yaşından küçük veya 50 yaşından büyük olması
Sosyal, psikolojik ve uzun dönem rehabilitasyon gerektirecek yanık
durumlarında hasta yanık merkezi olan bir hastaneye sevk edilmelidir.

Kaynaklar
1. Press B. Thermal, Electrical and Chemical Injuries. Aston SJ, Beasley RW, Thorne CHM, ed. Grabb &
Smith's Plastic Surgery, 5th ed, Philadelphia: Lippincott-Raven Publishers, 1997: 161.
2. Yowler JC, Fratienne RB. Current Status of Burn Resuscitation. Clin Plast Surg 2000; 27: 1.
3. Arıncı A. Yanıklar ve Tedavileri. Nobel Kitabevleri, İstanbul, 2000.
4. Wolf SE, Herndon DN. Burns. Townsend CM, ed. Sabiston Textbook of Surgery. Philadelphia: Saunders,
2001:345-63.
5. Committee of Trauma, American College of Surgeons. Resources for Optimal Care of the Injured Patient.
American College of Surgeons, Chicago, 1999: 55-62.
6. Warden GD, Heimbach DM. Burns. Schwartz Principles of Surgery, Vol 1, McGraw Hill, 1999:230.

Kaynak : Sağlık Bakanlığı Tanı Tedavi Rehberi