Sıtma

SITMA
Sıtma, Plasmodium cinsi protozoonların yol açtığı parazitik bir enfeksiyondur.
Ülkemizde, insektisit direnci gibi çeşitli nedenlerle dönem dönem sıklaşır. Sıtma, GAP
Bölgesi, Çukurova ve Amik Ovası illerinde odaksal olarak saptanırken, sıtma olgularına
diğer bölgelerde de rastlanır. Türkiyedeki yerli olguların hepsinde sıtma etkeni
P. vivax tır. Bu nedenle, kılavuz P. vivax için düzenlenmiştir.

Tanı
Halsizlik, baş ağrısı, eklem ve kas ağrıları, kırıklık gibi özgül olmayan belirtiler ve
düzensiz ateş olabilir.
“Üşüme-titreme, yüksek ateş, bol terleme” ile tanımlanan klasik sıtma nöbeti,
Türkiyede görülen P. vivax sıtmasında genelde görülmez. “P. vivax” sıtması
tamamen özgül olmayan belirtilerle seyreder.
Ateşin nöbetler halinde gelmesi sıtmayı kuvvetle düşündürmelidir. “P. vivax” sıtmasında
nöbetler 48 saat aralarla gözlenir. Başlangıçta, nöbet aralarında ve tedaviye başladıktan
hemen sonra hasta kendini iyi hissettiğini belirtir.
Sıtmanın yaygın olduğu bölgelerde yaşayan veya son bir yılda bu bölgelere seyahat
etmiş olan, yüksek ateş veya özgül olmayan enfeksiyon belirtileri bulunanlarda
sıtma olasılığı düşünülmelidir.

Fizik muayene
Yüksek ateş, anemi bulguları (solukluk, taşikardi), splenomegali ve daha çok çocuklarda
olmak üzere, seyrek olarak hepatomegali görülebilir.

Laboratuvar
Bir damla periferik kanla hazırlanan kalın ve ince yayma preparatlarının, Giemsa
boyası ile boyanmasıyla plazmodyumlar görülür. Tanı kalın yayma ile konur, ince
yayma ile tür belirlenir. Laboratuvarlarda yapılmakta olan Wright boyası ile boyanmış
kan preparatlarında da etken görülebilir.
Kalın yayma preparatı, lama aktarılan bir damla periferik kanın, tek kullanımlık bir
araçla (lanset, kürdan, lam köşesi) yayılarak, yapay ısı kullanmadan, kapalı ortamda
kurutulmasıyla ve alkol ile tespit edilmeden hazırlanır.
İnce yayma preparatı, lama aktarılan periferik kanın, lamın ince kenarı ile
yayılmasından sonra, yapay ısı kullanmadan, kapalı ortamda kurutulduktan sonra
alkol ile tespit edilmesi ile hazırlanır.
Sıtmada kan alımının ateşle ilgisi yoktur. Kan yaymaları 12-24 saat ara ile en az
üç kez tekrarlanır.
Örneklerin alındığı lamların temiz olması ve bir kez kullanılmasına özen
gösterilmelidir.

Ayırıcı tanı
Ateş, anemi ve splenomegali ile seyreden diğer hastalıklar düşünülmelidir.

Tedavi
Klorokin ve primakin illerde Sağlık Müdürlüklerine bağlı sıtma dispanseri/sıtma
birimlerinden ücretsiz olarak sağlanır. Bir tablet/draje klorokin 150 mg klorokin
baz içerir. Bir tablet/draje primakin 7,5 veya 15 mg baz primakin içerir.

Sıtmada Radikal (Klorokin+Primakin) Tedavi Çizelgesi
Klorokin (3 gün) ; İlk doz (0. saat) Erişkin: 600 mg Çocuk: 10 mg/kg
İkinci doz (6. saat) Erişkin: 300 mg Çocuk: 5 mg/kg
2. Gün ve 3. gün Erişkin: 300 mg Çocuk: 5 mg/kg
Primakin (14 gün); Erişkin: 15 mg, Çocuk: 0,3 mg/kg.
Klorokin, epileptik hastalarda dikkatle kullanılmalıdır.
Primakin, gebeler, 6 aydan küçük bebekler ve süt veren annelerde kullanılmamalıdır.

Korunma
P. vivax için kemoprofilaksi gereksiz ve sakıncalıdır.
Temel önlem, sivrisinek-insan ilişkisinin kesilmesidir. Bu nedenle, cibinlikler,
sineklikler, perdeler önerilmelidir. İnsektisit içeren sinek kovucular da kullanılabilir.
Durgun su alanlarının kurutulması çok önemlidir.
Yurtdışında sıtmanın endemik olduğu bölgelere seyahat edecek olanlar, danışmanlık
için yönlendirilmelidir.

İzlem
Hastalar tedavinin 7., 14. ve 28. günlerinde ince ve kalın yayma ile değerlendirilmelidir.
Tedavi sırasında ateş yükselmesi olursa hastanın kontrole gelmesi önerilmelidir.
Sıtma tanısı konulan gebeler, 3 günlük klorokin tedavisinden sonra, gebelik sonuna
kadar 15 günde bir kalın ve ince yaymayla izlenmelidir. Plazmodyum görülmesi
durumunda 3 günlük klorokin tedavisi yinelenir. Emzirmeyenlerde doğumdan sonra,
emzirenlerde bebek altı aylık olduktan sonra, parazite bakılmaksızın radikal tedavi
uygulanmalıdır.
Sıtma tanısı konulan 6 aylıktan küçük bebekler 3 günlük klorokin tedavisinden
sonra 15 günde bir kalın ve ince yaymayla izlenir. Plazmodyum görülmesi durumunda
3 günlük klorokin tedavisi yinelenir. Bebek 6 ayını doldurduğunda parazite
bakılmaksızın radikal tedavi uygulanmalıdır.

Sevk
P. falciparum olguları
Tedavinin 7., 14. ve 28. günlerinde ince ve kalın yayma ile tekrar değerlendirilip
plazmodyum saptanan olgular
Glikoz-6-fosfat-dehidrogenaz eksikliği ya da immün yetmezliği olan sıtmalı hastalar
sevk edilir.

Kaynaklar
1. Akdur R. Sıtma Eğitim Notları. Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Ankara, 1997.
2. Akdur R. Sıtma Laboratuar Teknisyeni El Kitabı. Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Ankara, 1997.
3. Krogstad DJ. Malaria. Guerrant RL, Walker D, Weller P, ed. Tropical Infectious Diseases, Principles,
Pathogenesis and Practice. Edinburg: Churchill and Livingstone, 1999.
4. Krogstad DJ. Plasmodium species (Malaria). Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, ed. Principles and Practice
of Infectious Diseases. 5. baskı. New York: Churchill and Livingstone, 2000.

Kaynak : Sağlık Bakanlığı Tanı Tedavi Rehberi