Kanserli Hastaya Yaklaşım

KANSERLİ HASTAYA YAKLAŞIM
Kanser, hücrelerin organizma aleyhine kontrolsüz çoğalıp farklılaşması sonucu doku,
organ ve sistemlerde yapısal ve fonksiyonel bozukluğa neden olan malign bir hastalıktır.
Kanserlerin üçte biri önlenebilir, üçte biri erken tanı ile tedavi edilebilir, üçte
birinde yaşam kalitesi uygun bakımla iyileştirilebilir.
Tüm kanserlerin %35inden yiyecekler, %30undan tütün ve ürünleri, %10undan
enfeksiyon etkenleri, %4ünden mesleksel faktörler, %21inden diğer nedenler sorumludur.

Türkiyede kanser insidans hızı (yüz binde)*
Erkek
Akciğer 14,19
Mide 3,96
Mesane 3,51
Larenks 2,71
Prostat 2,52
Diğer 73,11

Kadın
Meme 7,32
Mide 2,12
Deri 2,10
Over 1,70
Kolon 1,28
Diğer 85,48
1999 Sağlık Bakanlığı
*Avrupada benzer insidansların yüz binde 150-300 arasında olduğu dikkate alınınca, ülkemizde kanserli
olguların sağlıklı bildirilmediği anlamı çıkarılabilir.
Ülkemizde 1982 yılından beri kanser bildirimi zorunludur.

Tanı
Belirti ve bulgular
Her kanser türüne göre farklı olmakla birlikte, sık karşılaşılan bazı semptomlar
vardır:
Vücudun herhangi bir yerinde şişlik
İyileşmeyen veya iyileşmesi geciken yara
Ben ve siğillerde büyüme, renk değişikliği, kanama, yara açılması gibi değişiklikler
Olağandışı kanama
Yutma güçlüğü
Sürekli öksürük veya ses kısıklığı
İdrar ve dışkılama alışkanlığında değişiklik
Nedeni açıklanamayan ateş ve kilo kaybı
Süreğen ağrı

Öykü
Meslek ve alışkanlık öyküsü, öz ve soygeçmişi içeren ayrıntılı öykü alınmalıdır.

Fizik muayene
Sistemik muayene yapılmalı; deri, lenf düğümü, akciğerler, meme, karın, testisler ve
prostat muayenesi, rektal, vajinal ve nörolojik muayene özellikle yapılmalıdır.

Laboratuvar
Kan sayımı
Periferik yayma
Eritrosit sedimentasyon hızı: Enfeksiyon dışlandıktan sonra, 20 mm/stin üzerindeki
2 ölçüm, özellikle yaşlı hastalarda kanser olasılığı açısından değerlendirilmelidir.
Dışkıda gizli kan: Kolorektal kanserlerde önemlidir.
İdrar incelemesi : Ağrısız hematüri mesane ve böbrek kanserlerinde önemli bir
bulgudur.
‘Pap smear: Serviks kanseri tanısında önemlidir.

Risk faktörleri
Aşağıda ülkemizde sırasıyla en sık görülen kanser tür ve risk faktörleri belirtilmiştir.
Sağlık ocağı hekimi, bu riskleri taşıyan bireyleri yılda en az bir kez değerlendirmeli,
kuşkulu olguları sevk etmeli ve sonuçlarını izlemelidir.

Akciğer kanseri
Tütün ve alkol
Yaş: En sık 55-65 yaş
Mesleksel veya çevresel olarak asbest, uranyum, radon veya radyasyona maruziyet
Akciğer kanseri %90ı tütünle ilişkili olması nedeniyle tüm kanser türleri arasında en
çok önlenebilir olanıdır.

Mide kanseri
Yaş: En sık 60 yaş
Kurutulmuş, tuzlu, dumanlanmış, salamura, kızartma, nitrat içeriği yüksek yiyeceklerin
fazla tüketimi
H. pylori enfeksiyonu
Tütün
Pernisyöz anemi, atrofik gastrit, intestinal polipler
Menetrier hastalığı

Mesane kanseri
Tütün
Çeşitli karsinojenlere mesleksel veya çevresel olarak maruziyet (anilin, aromatik
aminler, benzidin, azo boyaları, 2-naftilamin, boyalar, petrol ve ürünleriyle çalışanlar,
kablo ve matbaa işçileri)
Şistozoma enfeksiyonu
Kronik sistit
Pelvik radyoterapi, nitrozaminlerle karşılaşma
Siklofosfamid, klornafazin, sodyum-2 merkaptosülfat kullanımı

Larenks kanseri
Tütün, alkol ve marihuana
Gastroözofageal reflü hastalığı
Human papilloma virus (HPV) enfeksiyonu
İyonizan radyasyon, hardal gazı, izopropil yağı, asbest, nikel ve dietil sülfata
maruziyet
Kötü beslenme ve düşük sosyoekonomik düzey

Deri kanseri
Siğil, melanositik lezyon (ben)
Açık ten, saç ve göz rengi
Kseroderma pigmentozum öyküsü
Albinizm
Uzun süreli ultraviyole maruziyeti veya yanık skarları
Kömür-katran türevlerine maruziyet

Meme kanseri
40 yaşın üstündeki kadınlar
Kişisel ve/veya ailesel meme kanseri öyküsü: Annesinde meme kanseri öyküsü
olanlarda risk en yüksektir.
Nulliparite, ilk gebeliğini 30 yaştan sonra yaşamış olmak
Menarşı 12 yaştan önce veya menopozu 50 yaştan sonra yaşamış olmak
Radyasyona maruziyet
Kronik alkol kullanımı
Atipik duktal hiperplazi
Meme kanseri açısından izlem
Kendi kendine elle meme muayenesi : 20 yaşın üzerindeki kadınlara ve eşine
öğretilerek ayda bir kez yaptırılmalıdır.

Hekim tarafından meme muayenesi: 20-39 yaş arasındaki kadınlarda 3 yılda bir,
40 yaşın üzerinde yılda bir kez yapılmalıdır.
Mamografi: 40 yaşından genç, semptomsuz kadınlara önerilmez.
- Semptomsuz tüm kadınlar;
4049 yaş arasında 1-2 yılda bir,
5069 yaş arasında en az yılda bir kez mamografi için sevk edilmelidir.
- Kuşkulu olgular derhal sevk edilmelidir.
Bu yöntem meme kanserinden ölümleri, üçte bir oranda azaltmaktadır.
Meme ultrasonografisi: Tarama amaçlı kullanılmaz.

Over kanseri
İnfertilite
Klomifen sitrat, menotropin ve/veya perineal pudra kullanımı
Yağdan zengin beslenme
Kendisinde veya ailesinde meme, kolon ve/veya over kanseri öyküsü
Erken (12 yaş öncesi) menarş ve/veya geç (50 yaş sonrası) menopoz

Prostat kanseri
50 yaşın üstündeki erkekler
Ailede prostat kanseri öyküsü
Yağdan zengin beslenme
Ağır metallere (özellikle kadmiyum) ve ultraviyole ışığa maruziyet
Enfeksiyon etkenleri
Tütün

Serviks kanseri
50 yaş (en sık)
Human papilloma virüs (HPV), Herpes simpleks virüs (HSV) tip II, HİV, Epstein
Barr (EB) virüs enfeksiyonu
Tütün
Erken yaşta cinsel etkinlik, çoklu cinsel eş varlığı
Serviks kanseri açısından izlem
Pelvik muayene ve ‘pap smear 18 yaşından büyükler ve cinsel aktif olan 18 yaşın
altındaki kadınlarda yılda bir kez yapılmalıdır. Uygulama servikal kanser mortalite oranını
%60 azaltır.

Kolorektal kanser
45 yaş ve üstü
Obezite ve karbonhidrat ve yağdan zengin, düşük posalı diyet
Kolorektal kanser veya adenomatöz polipli yakın akraba öyküsü
Enflamatuvar bağırsak hastalığı
Kolorektal kanser açısından izlem
Risk faktörlerinden en az birini taşıyanlara rektal muayene, dışkıda gizli kan testi
ardışık (iki kez) yapılmalı ve yılda bir kez tekrarlanarak pozitif çıkanlar sevk edilmelidir.

Endometrium kanseri
Östrojene uzun süreli maruziyet: Östrojen replasman tedavisi, tamoksifen, polikistik
over sendromu
Obezite, diyabet ve/veya hipertansiyon
Nulliparite, erken menarş, geç menopoz, anovulatuvar siklus öyküsü
Hastada veya ailede kolon, meme, over kanseri öyküsü
Hayvansal yağ, protein ve kaloriden zengin diyet
Tütün

Kanserli hastaya yaklaşım
Hekim, iyileşme şansı olmasa bile, hastaya psikososyal sorunlarında destek
sağlayabilmeli, hastayı en uygun tedavi için yönlendirmeli, tedavinin istenmeyen etkileri
konusunda bilgilendirmeli ve bilimsel olmayan tedavilere başvurmaması konusunda ikna
etmelidir.
Hekim hastaya asla yalan söylememeli, tanıyı açıklamak için ruhsal durumunun uygun
olduğu zamanı beklemelidir, ancak gerçeği tümüyle anlatmak her zaman gerekli değildir.

Kanserden korunma
Temel amaç, etiyolojik faktörleri ortadan kaldırmak veya en aza indirmektir. Bu amaçla
etkin kanser kontrol programları sürdürülmelidir.
Primer Korunma
Kanserle savaşımda öncelikle tütün ve ürünlerine karşı önlemler alınmalıdır. Sigara
konusunda yüz yüze eğitim yöntemi seçilmelidir.
Yeterli ve dengeli beslenme için çaba gösterilmeli, obezite sorunu olanlar izlenmeli
ve eğitilmelidir. Toplumda fiziksel etkinliği arttırmak için sürekli eğitim verilmelidir.
Baklagil, sebze-meyve, süt ve ürünlerinin tüketimi desteklenmeli, kırmızı et
tüketiminin sınırlandırılması sağlanmalıdır.
Alkol kullanımı önlenmelidir.
Mesleksel kanserlerle savaşım için, varsa işyeri hekimi ile işbirliği içinde, mesane
kanseriyle ilişkili anilin boyaları ve lösemi ile ilişkili benzenle çalışılan yerlerde
işveren ve işçiler eğitilmelidir.
Kanserle ilişkili olduğu düşünülen enfeksiyonlarda (HBV-hepatoselüler karsinoma,
HPVservikal kanser, şistozoma-mesane kanseri) korunma, bağışıklama, erken tanı
ve etkili tedavi sağlanmalıdır.
İyonize radyasyon ve güneş ışınlarına karşı deri kanserleri konusunda korunma
amaçlı eğitim verilmelidir.
Sekonder Korunma
Kanserde tedavi, erken tanı ne kadar kısa sürede konmuşsa o kadar başarılıdır. Kanser
belirtileri olan olguların izi sürülmeli, erken tanı için şüpheli hastalar hemen sevk
edilmelidir.

Kaynaklar
1. GLOBOCAN 2000: Cancer Incidence, Mortality and Prevalence Worldwide, Version 1.0. IARC Cancer
Base No:5, Lyon, IARCPress, 2001
2. http://cancerresearch.org/
3. http://www.aacr.org
4. http://www.aafp.org/afp
5. http://www.cancer.org
6. http://www.iarc.fr/
7. http://www.icr.ac.uk
8. http://www.nci.nih.gov
9. http://www.uicc.org
10. Klinik Onkoloji. 4. bsm. Uluslararası Kanserle Savaş Birliği 1992.
11. Sağlık Bakanlığı, Kanserle Savaş Daire Başkanlığı, 1999 yılı verileri

Kaynak : Sağlık Bakanlığı Tanı Tedavi Rehberi