Anaflaktik şok

ANAFLAKTİK ŞOK

Anafilaksi ve anafilaktoid reaksiyonlar, immünolojik mekanizmaların aktivasyonuna
bağlı olarak dokuda mast hücresi veya kanda bazofillerin sitoplazmalarındaki
vazoaktif aminlerin salıverilmesi sonucunda ortaya çıkan, ölümle sonuçlanabilen,
her hekimce tedavi edilmesi gereken, acil bir durumdur.
Anafilaktoid reaksiyonlar, hafif ürtikerden şokla seyreden ağır sistemik reaksiyonlara
kadar geniş bir klinik tablo gösterebilir. En şiddetli klinik tablo anafilaktik şoktur. Şok,
kalp-damar sisteminin vücudun temel metabolik gereksinimlerini karşılayamadığı
durumdur. Öyküsünde atopi, alerji, ADE inhibitörü ve beta-adrenerjik blokör ilaç kullanımı
olanlarda daha sık ve tedavisi güç reaksiyonlar görülebilir.

En sık karşılaşılan anafilaksi nedenleri
Arı ve böcek sokmaları
İlaçlar: Penisilin, aspirin, steroid dışı anti-enflamatuvar ilaçlar, aşılar, antiserumlar
Kan ürünleri
Besinler: Yumurta, balık, inek sütü, yer fıstığı, kuruyemiş, besin katkı maddeleri
Radyolojide damar yoluyla kullanılan kontrast solüsyonlar (anafilaktoid reaksiyon)

Tanı
Anafilakside görülme sıklığına göre belirti ve bulgular
Ürtiker ve anjioödem; dil ve dudaklarda şişme ve siyanoz
Dispne, vizing, hırıltılı solunum, boğulma hissi
Baş dönmesi, bayılma, hipotansiyon
Bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal
Yüzde kızarıklık (flushing)
Üst hava yolu ödemine bağlı şiddetli disfoni, ses kısıklığı
Baş ağrısı
Rinit
Substernal ağrı
Kaşıntı, döküntü
Konvülsyon
Taşikardi
Atrial fibrilasyon
Kardiyak arrest
Takipne

Semptomlar, antijenle karşılaştıktan sonra 5-30 dakikada başlar. Ancak, bir saat veya
daha geç, özellikle, anafilaksi besin ve ağızdan alınan ilaçlara bağlı olduğunda saatler
sonra ortaya çıkabilir. Atak yatıştıktan saatler sonra yeniden alevlenebilir (bifazik
anafilaksi). Kardiyovasküler semptomlar tedaviye rağmen 24 saat sürebilir.

Ayırıcı Tanı
Yabancı cisim aspirasyonu
Vazovagal reaksiyon
Flushing sendromları: Karsinoid, post-menopozal, klorpropamid, alkol alımı gibi
Diğer şok tipleri: Hemorajik, kardiyojenik, endotoksik
Panik atak
Herediter anjioödem
Progesteron anafilaksisi
Akut akciğer ödemi

Tedavi
Amaç yaşamı kurtarmak, temel ve ileri yaşam desteği sağlamaktır.
Boyun ekstansiyona getirilip solunum yolu açık tutulur.
Hasta sırtüstü yatırılır, kan basıncı ölçülür, ayaklar havaya kaldırılır.
Nazal kanül veya maskeyle dakikada 4-6 litre %100 oksijen verilir.
Tedavide ilk ilaç adrenalin dir. Ülkemizde 0,25, 0,50 ve 1 mg/ml olarak 3 ayrı
1/1000 adrenalin ampulü vardır. Adrenalin kas içine (İM) veya deri altına (SC)
verilir:

Yaş, doz, sırasıyla 1mg/ml 0,5mg/ml ve 0,25 mg/ml ampuller içim ml'ler.
1 yaş altı; 0,05mg 0,05ml 0,1ml 0,2ml
1 yaş; 0,1mg 0,1ml 0,2ml 0,4ml
2 yaş; 0,2mg 0,2ml 0,4ml 0,8ml
3-12 yaş; 0,3mg 0,3ml 0,6ml 1,2ml
Erişkin; 0,5mg 0,5ml 1ml 2ml

Bir defalık en yüksek doz çocukta 0,3 mg, erişkinde 0,5 mgdır.
Kan basıncı ve nabızda iyileşme sağlanamazsa, uygulama 10 dakika sonra yinelenebilir.

Reaksiyon bir antijen enjeksiyonu veya böcek sokmasına bağlıysa o alanda deri altına
0,1-0,3 mg adrenalin yapılır.
Damar yolu açılır ve serum fizyolojik veya laktatlı Ringer sıvı tedavisine başlanır.
Erişkinde 1-2 ampul klorfenoksamin hidroklorür veya difenhidramin hidroklorür
ven yoluyla yavaş enjeksiyon şeklinde verilir. Çocuk dozu, 2-5 yaşta erişkin dozun
üçte biri, 6-10 yaşta erişkin dozun yarısı kadardır. 10 yaşın üstünde erişkin dozu
uygulanır. Daha sonra, 48 saat süreyle kas içine ve ağızdan antihistaminik verilir.
Metil prednizolon 1-2 mg/kg ven yoluyla verilir ve hasta stabilize olana kadar
6 saat arayla tekrarlanır. Eşdeğer doz hesaplanarak, deksametazon veya prednizolon
da kullanılabilir.
Bronkospazm varsa ve kan basıncı düşük değilse, daha önceden düzenli olarak
teofilin kullanıyorsa 3-6 mg/kg aminofilin 20 ml serum fizyolojik içinde
10-15 dakikada gidecek şekilde ven içine verilir.
Varsa, hazır teofilin li sıvı kullanılabilir. Teofilin in ciddi aritmi yapma riski vardır.
Bulantı, kusma veya aritmi olursa infüzyon durdurulur. Nebulizatör varsa,salbutamol
erişkinde 2,5 mg/doz, günde en fazla 4 kez inhalasyon yoluyla verilir. Nebulizatör
yoksa salbutamol ölçülü doz inhaler (MDI) ara cihazla 4-6 püskürtme (puff) /20
dakikada bir inhalasyonla verilir.
Klinik durum ağırlaşıyorsa, damar yoluyla sıvı tedavisi hızlandırılır. Kardiyak aritmi
yoksa 10 ml serum fizyolojik ile sulandırılmış 0,1 mg adrenalin çok yavaş olarak
ven içine verilir. Bu uygulamanın fatal ventriküler aritmi riski vardır.
Reaksiyon devam ediyor ve kalp yetmezliği gelişiyorsa 200 mg dopamin 500 ml
%5 dekstroz içine konulup 2-5 μg/kg/dk olarak başlanır ve kan basıncına göre
sürdürülür.

Anafilaksinin hafif formlarında, hastanın durumuna göre tedavi önerilerinden sadece
bir kısmı uygulanabilir. Örneğin; sadece ürtikerle gelmiş hastaya ağızdan veya parenteral
antihistaminik yeterli olabilir.

İzlem ve Sevk
Acil girişim ve tedaviye rağmen semptomları kaybolmayan ve hipotansiyonu düzelmeyen
hastalar, tedavi sürdürülerek, solunum ve dolaşımın devamlılığı sağlanarak, sağlık
personeli eşliğinde ambulansla sevk edilmelidir.
Anafilaksi veya anafilaktoid reaksiyon tanısıyla acil tedavisi yapılan her hasta, erken
dönemde bifazik reaksiyon açısından da tedavi edilebileceği bir merkezde izlenmelidir.

Korunma
Anafilaksi ve anafilaktoid reaksiyon oluşturabilecek her türlü tıbbi girişim ve
enjeksiyonun uygulandığı ortamlarda, acil tedavi icin gerekli ilaçlar, oksijen tüpü, hava
yolu tüpü (airway), ven yoluyla kullanılan serumlar ve enjektör hazır bulundurulmalıdır.
Alerjisi olduğu bilinen herkesin, yanında enjektör ve adrenalin ampul veya hazır
adrenalin otoenjeksiyon kiti taşıması önerilmelidir.

Kaynakça
1. Liebermann P. Specific and Idiopathic Anaphylaxis. Pathophysiology and Treatment. Bierman CW, Pearlman
DS, Shapiro GG, Busse WW, ed. Allergy, Asthma and Immunology From Infancy to Adulthood, 3rd ed.
Philadelphia: Saunders. 1996;297-319.
2. Liebermann P. Anaphylaxis and Anaphylactoid Reactions. Middleton Jr E, Ellis EF, Yunginger JW, et al,
ed. Allergy Principles and Practice, 5th ed, St.Louis: Mosby, 1998; 1079-92.
3. Herrara AM, de Shazo RD. Current Concepts in Anaphylaxis. Pathophysiology, Diagnosis and Treatment.
Reisman RE, Liebermann P, ed. Immunology and Allergy Clinics of North America. Philadelphia: Saunders.
1992;12:517-34.
4. Kayaalp SO (ed). BNF/TİK Türkiye İlaç Kılavuzu 2001 Formüleri. İstanbul: Turgut Yay, 2001.
5. Nicklas RA, et al. The Diagnosis and Management of Anaphylaxis. Allergy and Clinical Immunulogy
1998;101:S465-528.

Kaynak : Sağlık Bakanlığı Tanı Tedavi Rehberi